Podczas wymiany posadzki w kościele p.w. św. Mikołaja w Gąsawie, którego powstanie datowane jest na początek XVII wieku odkryto 4 ceglane krypty grobowe o sklepieniu beczkowym. Istotne jest to iż w materiale wykorzystanym do budowy krypt znajdują się średniowieczne cegły „palcówki”, być może wtórnie użyte. Trzy z nich zostały zasypane około roku 1815, kiedy to gontowe pokrycie dachu, zastąpiono łupkiem bazaltowym. Wiemy to stąd iż w ziemi wypełniającej krypty znajdowały się fragmenty owego łupka. W nie zasypanej krypcie znajdowały się cztery modrzewiowe trumny, w tym jedna dziecka. Krypta została wcześniej spenetrowana i ograbiona z wszelkiego wyposażenia, m. in. brak krzyża na wieku na którym widoczny jest negatyw tego elementu. W częściach szczytowych jednej z trumien nabite są miedziane gwoździe w układach literowo-cyfrowych, co widać na załączonych fotografiach. Prawdopodobnie jest to jeden z ostatnich pochówków w kryptach tej świątyni, a kolejne, młodsze, znajdowały się w dobudowanej w roku 1816 do ściany północnej kościoła ceglanej kaplicy, ufundowanej przez właścicieli ziemskich Marcinkowa Górnego.
      Zgodnie z zaleceniami Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków założono wykop sondażowy przy ścianie południowej nawy głównej kościoła, o wymiarach: 2,5 m na 3,5 m. Po zdjęciu trzywarstwowej posadzki na głębokości ok. 50 cm. odkryto pochówki szkieletowe (3 całe, 7 rozproszonych, zdefragmentowanych) bez wyposażenia. Po wstępnej analizie ustalono iż są to szkielety młodych osobników, na co wskazuje pełne uzębienie i brak wżerów próchniczych. Są to pochówki epidemiologiczne, związane z jakąś nieznaną lokalną epidemią choroby.
      W trakcie dalszej eksploracji odsłonięto ławę fundamentową ułożoną z dużych ciosanych kamieni, na których zalegały mniejsze otoczaki. Nie zarejestrowano jakiejkolwiek spoiny pomiędzy kamieniami. Prawdopodobnie odkryty fundament stanowił podwalinę świątyni o konstrukcji drewniano-glinianej, na co wskazują liczne grudy polepy z odciśniętym drewnem, występujące w warstwie nad kamieniami, dobrze widocznej w profilu wykopu. Skąpa ilość materiału ceramicznego (4 frag.) pochodząca z jam grobowych ulokowanych przy ławie, datowana jest na XIII-XV wiek. Równocześnie prowadzone prace budowlane nad nowa posadzką uniemożliwiały kontynuację badań poza wytyczonym sondażem.

Mariusz Kazik i Roman Wawrzonkoski